Biblia

Kanon biblijny a rozumienie proroctwa i interpretacja 12 Proroków

Umiejscowienie księgi w kanonie biblijnym jest elementem tradycji, który ma wpływ na percepcję kluczowych wątków Biblii. Zwyczajowo w każdym kanonie grupuje się księgi w dość jednolite grupy. Zakwalifikowanie księgi do jednej z tych grup, nakłania do ich interpretacji w podobny sposób. Uwaga interpretatorów jest skierowana na dostrzeganie cech wspólnych i spłycanie różnic między księgami należącymi do tej samej kategorii. To wpływa również na rozumienie terminów, którymi określa się kategorie ksiąg.

W kanonie hebrajskim główne grupy ksiąg nazwane są: Tora, Prorocy i Pisma; kanony chrześcijańskie dzielą księgi na dwa testamenty: Stary i Nowy, a w ramach każdego z nich stosują podział na księgi: historyczne, mądrościowe i prorockie. W każdym z kanonów jest kategoria pism prorockich, jednak w każdym z nich w skład tej kategorii wchodzą inne księgi, co wpływa na rozumienie proroctwa.

Ponadto w badaniach można zauważyć pewną makrostrukturę Biblii, która w każdym kanonie będzie się różnić. Dotyczy to zarówno znajdowania powiązań, między głównymi grupami ksiąg, jak i uporządkowania ksiąg w obrębie danej grupy. Ponadto możliwy jest różny podział treści na potrzeby analizy. W kanonie hebrajskim 12 Proroków stanowi jedną obszerną księgę. Biblista korzystający z kanonu hebrajskiego, analizując tekst 12 Proroków, może przeprowadzić podział tekstu na jednostki, których granice nie będą pokrywać się z tradycyjnymi granicami utrwalonymi w kanonach chrześcijańskich, gdzie tekst ten stanowi 12 oddzielnych ksiąg.

Wszystkie opisane wyżej czynniki wpływają na rozumienie znaczenia proroctwa i ksiąg 12 proroków w różnych tradycjach wyznaniowych, korzystających z różnych kanonów biblijnych. Różnice zwykle nie są duże, ale jak głosi przysłowie: „diabeł tkwi w szczegółach”.


Kanony chrześcijańskie

Pomimo braku zgodności chrześcijan co do przynależności kanonicznej niektórych ksiąg, postanowiłem omówić kanony chrześcijańskie łącznie. Różnice między kanonami w interesującym nas zakresie są niewielkie. Nazwy ksiąg, które występują tylko w niektórych kanonach, będę ujmował w nawiasy kwadratowe np.: [Księga Barucha], [List Jeremiasza].

Umiejscowienie kanoniczne 12 proroków w kanonach chrześcijańskich:

Stary Testament
    Księgi historyczne
    Księgi mądrościowe
    Księgi prorockie
        Więksi Prorocy
            Izajasz
            Jeremiasz, Treny, [Księga Barucha], [List Jeremiasza]
            Ezechiel
            Daniel
        Mniejsi Prorocy: Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasza, Jonasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz

Nowy Testament
    Księgi historyczne
    Księgi mądrościowe
    Księgi prorockie = [Apokalipsa św. Jana]


W kanonach chrześcijańskich widać równoległy charakter głównego poziomu makrostruktury – księgi w obu Testamentach pogrupowane są w występujące w takiej samej kolejności kategorie. Całe starotestamentowe proroctwo w Nowym Testamencie znajduje odbicie w jednej księdze – [Apokalipsie (Objawieniu) św. Jana], która ma taki sam wpływ na rozumienie proroctwa w chrześcijaństwie jak wszystkie księgi prorockie Starego Testamentu.

W ramach każdego z testamentów można zapytać się o relacje między poszczególnymi kategoriami ksiąg. Struktura równoległa raczej na tym poziomie nie występuje, gdyż grupy mają różne liczby ksiąg. Możliwe są zatem struktury koncentryczne i liniowe:


Struktura koncentryczna:

Księgi prorockie, wraz z księgami historycznymi stanowią tło dla ksiąg mądrościowych. W tym ujęciu proroctwo razem z historią jest źródłem mądrości. Należy szukać powiązań między księgami historycznymi a księgami prorockimi. Ta struktura upodabnia koncepcję proroctwa do tej wynikającej z kanonu hebrajskiego.


Struktura liniowa:

Księgi historyczne są źródłem dla ksiąg mądrościowych, które są podstawą dla ksiąg prorockich. W tym ujęciu proroctwo jest przedstawione jako cel rozwoju duchowego. Należy szukać związku przyczynowo-skutkowego między głównymi wątkami każdej części.

Kolejnym krokiem koniecznym do odkrycia znaczenia 12 proroków w tradycjach chrześcijańskich jest ich zrozumienie na tle starotestamentowego proroctwa. Widoczny jest podział na większych i mniejszych proroków. Możliwe jest doszukanie się w tym struktury równoległej:

 Proroctwo  Izajasz  Jeremiasz+Treny+[] 
 Ezechiel  Daniel
 Boże Panowanie  Ozeasz  Joel  Amos  Abdiasz
 Uniwersalizm Zbawienia   Jonasz  Micheasz  Nahum  Habakuk
 Elity Ludu Bożego  Sofoniasz   Aggeusz  Zachariasz   Malachiasz


W każdym z tych przypadków należy znaleźć wspólne przesłanie każdej serii i wspólny motyw dla wszystkich ksiąg zajmujących tę samą pozycję w serii.

Przy interpretacji kanonicznej np. księgi Amosa szukalibyśmy wspólnego motywu z księgami Ozeasza, Joela, Abdiasza. Takim motywem może być Boża walka o panowanie przedstawiana na różne sposoby w tych księgach.

Wspólnego przesłania dla księgi Amosa szukalibyśmy w księgach Ezechiela, Nahuma i Zachariasza. Takim przesłaniem mogą być wnioski dotyczące znaczenia Świątyni Jerozolimskiej. Co prawda w księgach Amosa i Nahuma Świątynia Jerozolimska nie zajmuje wyraźnie zaznaczonej pozycji, ale można pośrednio wyciągnąć wnioski dotyczące jej znaczenia, poprzez analizę m.in.: krytyki schizmatyckiego kultu w Betel i zapowiedzi zniszczenia stolicy imperium zagrażającego Jerozolimie.

Można przyjąć, że w tym modelu struktury, każdy Prorok Większy jest patronem 3 Proroków Mniejszych.

W kanonie chrześcijańskim każda z ksiąg 12 proroków przedstawia proroctwo z innej perspektywy. Obecność w kanonie w blokach prorockich tekstów apokaliptycznych na pozycjach o dużym znaczeniu w strukturze, takich jak Apokalipsa św. Jana i Księga Daniela podkreśla futurystyczny i duchowy charakter proroctwa.


Kanon hebrajski

Kanon hebrajski 12 proroków umieszcza w kanonie w następujący sposób:

Tora
Prorocy
    Wcześni: Jozue, Sędziów, Samuel, Królewska
    Późni/Pisarze: Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, 12 Proroków
Pisma

Tradycyjnie przyjmuje się, że kanon hebrajski ma makrostrukturę liniową, w której każda kolejna część jest komentarzem do poprzednich części. Proroctwo jest pierwszym właściwym komentarzem Tory.

W porównaniu do kanonów chrześcijańskich widać następujące różnice:

-) Prorocy wcześniejsi to księgi, które w kanonach chrześcijańskich stanowią trzon ksiąg historycznych.

-) Brakuje ksiąg o charakterze apokaliptycznym: Apokalipsy św. Jana, Daniela, a z ksiąg związanych ze szkołą Jeremiasza ostała się sama Księga Jeremiasza. Część z nich nie mieści się w kanonie hebrajskim, a Księga Daniela i Treny wchodzą w skład Pism.

-) Treść jest podzielona na mniej ksiąg. 12 proroków to jedna księga, która zbiera treść mniejszych proroków. Księgi Samuela i Królewska w kanonach chrześcijańskich są podzielone.

W tym ułożeniu kanonicznym wyróżnione są następujące motywy proroctwa:

 Temat  Wcześni Prorocy  Późni Prorocy/Prorocy-Pisarze
 Wolność  Uzyskanie/Odzyskanie   Jozue      Ezechiel
 Utrzymanie  Sędziów      12 proroków
 Monarchia  Teocentryczna    Samuela  Izajasz  
 Antropocentryczna    Królewska   Jeremiasz  


W kanonie hebrajskim księgi Sędziów i 12 Proroków są ze sobą powiązane. W obu można dostrzec strukturę koncentryczną, a same też sprawiają wrażenie jakby były dwiema połówkami dzieła o strukturze koncentrycznej. To sprawia, że działalność każdego z 12 proroków i 12 sędziów rozpatrywana jest w kontekście działania 4 mężów bożych, zgodnie z tabelą:

 Sędzia  Otniel  Ehud  Szamgar   Debora i Barak   Gedeon  Tola
 Prorok z 12   Malachiasz   Zachariasz   Aggeusz   Sofoniasz  Habakuk   Nahum
 Sędzia  Samson  Abdon  Elon  Ibsan  Jefte  Jair
 Prorok z 12  Ozeasz  Joel  Amos  Abdiasz  Jonasz  Micheasz

 
W kanonie hebrajskim wśród Proroków apokaliptyczny charakter mają jedynie fragmenty niektórych ksiąg. Umieszczenie politycznej historii Izraela w bloku pism prorockich nadaje hebrajskiemu rozumienia proroctwa pragmatyczny i polityczny wymiar. Głównym wątkiem księgi 12 Proroków jest utrzymanie wolności wobec różnych zagrożeń. Każdy z 12 proroków, podobnie jak każdy z sędziów, przedstawia rozwiązanie niektórych problemów zagrażających wolności Ludu Bożego.


Podsumowanie

Odmienna organizacja treści w kanonach chrześcijańskich i hebrajskim, objawiająca się innym składem i strukturą zbioru ksiąg prorockich, powoduje rozbieżne rozumienie istoty proroctwa. Pojmowanie istoty proroctwa jest kluczowe dla interpretacji ksiąg prorockich, stąd też kanon ma wpływ na rozumienie poszczególnych ksiąg.

W kanonie hebrajskim znaczenie wszystkich ksiąg prorockich jest podobne, gdyż w nim podział ksiąg prorockich na każdym poziomie dzieli je na zbiory o równej liczbie ksiąg. Inaczej jest z kanonami chrześcijańskimi. Występuje w nich asymetria grupowania ksiąg prorockich. Na poziomie kanonu mamy 2 grupy ksiąg prorockich o podobnym wpływie na rozumienie natury proroctwa: księgi prorockie Nowego Testamentu, składające się tylko z Apokalipsy św. Jana i księgi prorockie Starego Testamentu, zawierające w zależności od kanonu 17-19 ksiąg. Księgi prorockie Starego Testamentu można podzielić na 2 grupy o podobnym znaczeniu: 12 ksiąg mniejszych proroków i 4 księgi większych proroków z zależną od kanonu grupą pism Szkoły Jeremiasza.

Tabela przedstawia porównanie rozumienia istoty proroctwa i znaczenia 12 Proroków w różnych kontekstach kanonicznych:

   Kanony chrześcijańskie  Kanon hebrajski
 Rozumienie proroctwa 
 w kanonie

 Nadnaturalna komunikacja Boga
 z człowiekiem, skierowana
 perspektywicznie na koniec czasu. 

 Pragmatyczny komentarz do
 Bożego Prawa, pomagający
 zastosować je we
 współczesnej sytuacji.
 Rozumienie treści
 12 Proroków
 12 różnych spojrzeń na naturę
 proroctwa.
 Propozycje odpowiedzi na różne
 zagrożenia wolności Ludu
 Bożego.

 

Szukaj

Biblia

Czytelnia

DIDACHE

"DUCH A LITERA" - WSTĘP.

 "DUCH A LITERA" - TREŚĆ.

"KOŚCIÓŁ WYSOKI".

"MARIOLOGIA LUTERAŃSKA".

Portal Konfesyjni Luteranie

Portal „Konfesyjni” został założony z inicjatywy wiernych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w R.P. celem kultywowania czystości i prostoty wykładni Słowa Bożego zawartej w Księgach Symbolicznych a także rozbudzenia zachwytu nad starochrześcijańskimi korzeniami naszej liturgii, która wraz z sakramentem Wieczerzy Pańskiej, stanowi centrum religijnego życia Chrześcijan wyznania Ewangelicko - Augsburskiego.