Rankiem w Poniedziałek Wielkanocny 2025 roku papież Franciszek zmarł po trzynastu latach pontyfikatu. Do samego końca pełnił swój urząd, pomimo poważnych problemów zdrowotnych. W Niedzielę Wielkanocną udzielił tradycyjnego błogosławieństwa „Urbi et Orbi”, wyraźnie wyczerpany.
Papieskie imię, które Jorge Mario Bergoglio wybrał po wyborze na głowę Kościoła rzymskokatolickiego, było symboliczne: Franciszek. Nigdy wcześniej papież nie nazwał się imieniem XIII-wiecznego świętego z Asyżu.
Papież Franciszek zabiegał o to, by Kościół był Kościołem ubogich. Jego wszechstronne zaangażowanie na rzecz uchodźców i ludzi żyjących na marginesie społeczeństwa było tym inspirowane. Chciał naśladować Jezusa, myjąc w Wielki Czwartek stopy więźniom — czego w tym roku nie mógł już uczynić. To, że kierował napomnienia do polityków w sprawie migracji, zwłaszcza w Europie, prawdopodobnie miało związek z historią jego rodziny: jego dziadkowie, którzy chcieli wyemigrować z Włoch do Argentyny, spóźnili się na pierwszy statek, który zatonął.
Franciszek był w wielu aspektach „politycznym” papieżem. Nie wahał się określać panującego światowego porządku gospodarczego mianem „śmiercionośnego” („Evangelii Gaudium”, 2013). Podejmował również kwestie ekologiczne („Laudato si’”, 2015), widząc w eksploatacji ziemi zagrożenie dla egzystencji ludzi, zwłaszcza w krajach tzw. „Trzeciego Świata”.
Wypowiedzi papieża Franciszka nie były wolne od kontrowersji. Udział osób świeckich i kobiet w Synodzie Biskupów, mianowanie kobiet na najwyższe stanowiska w Watykanie oraz zgoda na błogosławienie par homoseksualnych spotkały się z ostrą krytyką, również wewnątrz samego Kościoła. „Konserwatywni” biskupi i kardynałowie otwarcie sprzeciwiali się tym decyzjom. Z kolei „reformatorsko” nastawieni katolicy uważali, że jego propozycje są zbyt zachowawcze. W sprawie nadużyć seksualnych wobec dzieci i podopiecznych ze strony duchownych papież już w 2014 roku poprosił o przebaczenie, jednak dotychczasowe działania w tej sprawie nie spełniły oczekiwań osób poszkodowanych.
Mimo że Franciszek wielokrotnie wysyłał sygnały reformatorskie, w nauczaniu Kościoła katolickiego nie doszło do żadnych zmian. Konsekwentnie odmawiał otwarcia drogi do święceń kapłańskich dla kobiet. Również „Droga Synodalna” w Kościele katolickim w Niemczech, która dążyła do daleko idących reform, była przez papieża Franciszka obserwowana z krytycznym nastawieniem. Pokazuje to wyraźnie, że Kościół rzymskokatolicki nie jest tak jednolity, jak czasem może się wydawać z zewnątrz.
Franciszek opowiadał się również za „ekumenią religii”. Nadawał ton w dialogu międzyreligijnym, szczególnie w relacjach z islamem. W 2019 roku podpisał wraz z Wielkim Imamem Uniwersytetu Al-Azhar w Kairze dokument o „Braterstwie Ludzkim”. We wrześniu 2024 roku wziął udział w spotkaniu w największym meczecie Azji w Dżakarcie, gdzie opowiedział się za kontynuacją dialogu między religiami w celu „wyeliminowania skostnienia, fundamentalizmu i ekstremizmu”. Godny szczególnej uwagi pozostaje jego sprzeciw wobec wszelkich form antysemityzmu.
Podczas nieszporów w Tygodniu Modlitw o Jedność Chrześcijan – w Roku Świętym 2025 – papież przypomniał również o 1700. rocznicy Soboru Nicejskiego (325 r.) i nazwał obchodzenie Świąt Wielkanocnych przez Kościoły zachodnie i wschodnie w tym samym dniu (20 kwietnia 2025) „okazją dla wszystkich chrześcijan, którzy wyznają to samo Credo i wierzą w tego samego Boga: Odkryjmy na nowo wspólne korzenie wiary, zachowajmy jedność!”. Następnie zaproponował, by wreszcie ustalić wspólną datę Wielkanocy dla wszystkich chrześcijan i Kościołów, jako znak jedności.
Podczas uroczystości Światowej Federacji Luterańskiej z okazji 500-lecia Reformacji w 2016 roku w Lund w Szwecji, papież Franciszek opowiedział się za tym, aby luteranie i katolicy „przezwyciężyli kontrowersje i nieporozumienia, które często uniemożliwiały nam wzajemne zrozumienie”. Przedstawiciele obu Kościołów prosili o przebaczenie za cierpienie, jakie przyniosło ze sobą rozbicie Kościoła zachodniego.
Z pewnością niektóre wypowiedzi i inicjatywy papieża Franciszka nie spotykały się z aprobatą konfesyjnych Kościołów luterańskich. Pozostaje przyglądać się, czy i które z nich będą kontynuowane lub cofnięte za nowego papieża. Niemniej jednak Międzynarodowa Rada Luterańska czuje się zobowiązana do kontynuowania dialogu z Kościołem rzymskokatolickim, nie tylko w kontekście zbliżającego się upamiętnienia Wyznania Augsburskiego w roku 2030.
Dzieje się to pod przewodnictwem biskupa dr. Juhany Pohjoli (Ewangelicko-Luterańska Diecezja Misyjna w Finlandii, przewodniczący Międzynarodowej Rady Luterańskiej) oraz biskupa pomocniczego dr. Petera Birkhofera (archidiecezja Freiburg im Breisgau, Niemcy) w ramach luterańsko-katolickiego zespołu roboczego „Concordia Lutheran-Catholic Augustana Working Group” jako odrębnego formatu ekumenicznego. Od 2024 roku uczestnicy zajmują się tematami „Katolickości i Apostolskości w Wyznaniu Augsburskim” z perspektywy przedkonfesyjnej i ekumenicznej. W 1530 roku chrześcijaństwo Zachodu nie było jeszcze trwale podzielone, a Wyznanie Augsburskie miało służyć zachowaniu jedności.
Zespół roboczy nie jest oficjalną komisją ds. dialogu ekumenicznego. Celem nie jest opracowanie dokumentu stwierdzającego konsensus między Kościołami. Publikacja wspólnych wyników badań ma jednak w sposób pośredni wzbogacić dyskusję ekumeniczną. Wyznanie luterańskie rości sobie bowiem – w najlepszym tego słowa znaczeniu – bycie „katolickim” (powszechnym). To z kolei stanowi zobowiązanie do pozostania w dialogu z Kościołem rzymskokatolickim.
Ks. dr Werner Klän jest członkiem grupy roboczej Concordia Lutheran-Catholic Augustana Working Group
Tłumaczenie polskie na podstawie tekstu niemieckiego i angielskiego:
https://ilcouncil.org/wp-content/uploads/2025/04/Papst-Franziskus.pdf
https://ilcouncil.org/2025/04/22/on-the-death-of-pope-francis/